SÜRÜ PSİKOLOJİSİ

Sürü Psikolojisi Nedir?

Sürü psikolojisi (bandwagon effect), belirli inançların ve olayların kitleler arasında yayılması durumudur. Bir inanca, fikre veya trende bağlı kişi sayısının çokluğuna bağlı olarak bahsi geçen kişiye veya şeye olan ilginin arttığı bir fenomendir.

Bu tabir ilk olarak 1848’de Amerikan politik sisteminde kullanılmaya başlandı. Bir bando arabası (bandwagon) kullanarak politik turlara katılan Dan Rice adındaki palyaço, coşkulu müziklerle ve “bandoya katıl” sloganıyla insanların dikkatini çekiyordu. Zamanla belli bir popülarite yakaladı ve bu sayede seçimlerde önemli bir başarı kazandı. Sürü psikolojisi kavramı bu yüzden İngilizce “bandwagon effect” olarak tabir edilir.

Sürü zihniyeti, insanların davranış veya inançlarının ait oldukları grubun davranışlarına veya inançlarına uyma eğilimidir. Sürü zihniyeti kavramı; nöroloji, psikoloji ve sosyoloji dahil olmak üzere farklı bakış açılarından incelenmiş ve analiz edilmiştir. Bu psikolojik fenomenin insan davranışı üzerinde derin etkileri olabilir.

Sürü psikolojisinde bir kişiye veya bir şeye inanan kişi sayısı arttıkça, diğer insanlar da ilginin artma sebebinden bağımsız bir şekilde akıma dahil olur.

Sürü Psikolojisi Nasıl Ortaya Çıkar?

Başkalarının eylemlerini veya inançlarını takip etme (uydumculuk) eğiliminin nasıl ortaya çıktığıyla ilgili 2 görüş vardır:

1.       Birinci görüş (Sosyal Baskı): Bu görüşe göre, insanların doğrudan başkalarıyla uyumlu olmayı tercih etmelerinin sonucunda sürü psikolojisi ortaya çıkmaktadır. Bir fenomen kişi ya da bir ürünün popülaritesinin artması, daha fazla insanı da sürünün parçası olmaya teşvik etmektedir. Sürü psikolojisi moda trendleri de açıklamaktadır.

2.       İkinci görüş (Başkalarından öğrenilen bilgi): Bu görüşteki prensip ise insanların bilgileri başkalarından öğrenmesiyle sürü psikolojisine dahil olduğudur. Ekonomistlere göre, bireyler başkalarından öğrendikleri bilgilere dayanarak rasyonel seçimler yaptığında, kendi bildiklerini görmezden gelip diğerlerinin davranışlarını takip etmeye eğilimlidir.

Sürü Psikolojisi Hangi Alanlarda Yaşanabilir?

1.       Politika

2.       Mikroekonomi

3.       Spor

4.       Sağlık

Sürü Psikolojisinden Yararlanma Örnekleri

1.       Kullanıcı deneyimi alanında sürü psikolojisinden yararlanmanın en kolay ve yaygın yolu, bir ürünü başka kaç kişinin daha kullandığını tam olarak söylemektir. İkna edici etkileri hemen görülebilir. “Bu kitap 6 kişi tarafından satın alındı” cümlesi bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

2.       Özellikle bahsedilenler popülerse ve sürekli olarak tekrarlanıyorsa, başkalarının fikirlerini benimsemek çok daha hızlı ve kolaydır. Facebook, “Şu anda 10 arkadaşınız bu uygulamayı kullanıyor” dediğinde bu da sürü psikolojisinin iyi bir örneğidir. Apple bilgisayarlarının tasarımcılar için en iyi bilgisayar olduğunun söylenmesi de buna bir örnektir. Aslında en iyi bilgisayar, sizin için maddi anlamda ulaşılabilir olan bilgisayardır.

Sürü Psikolojisine Nörolojik Açıdan Bakış

Sürü davranışı nörobilimle de aydınlatılabilir. Nörobilimdeki son gelişmeler, 'taklit etme' eğilimimizin beynimizdeki bir 'ayna nöronları' sisteminden kaynaklanabileceğini öne sürüyor.

Taklitin ilkel, otomatik ve bilinçsiz süreciyle sonuçlanan bir diğer nörobilimsel olgu da ‘duygusal bulaşma’dır. Bir bilgi alıcısı göndericisiyle etkileşime girdiğinde, alıcı göndericinin duygusal ifadelerini algılar ve duygusal ifadeleri otomatik olarak bedensel ifadelerine aktarır. Afferent geri bildirim süreciyle kopyalanan bedensel ifadeler alıcının göndericiyle aynı duyguları deneyimlemesine neden olur. Bu, duygusal bir yakınlaşmaya ve taklit davranışına yol açar. Bu teori, sürü kararlarının daha kısa karar alma süreleriyle ilişkili olduğunu gösteren ve sürünün içsel, duygusal bir tepki ve daha otomatik bir karar alma kuralı olduğunu öne süren bir bilimsel çalışmayla desteklenmektedir.

Ekonomik oyunların nörobilimsel analizi, sosyal ödüllerin nörokimyasal oksitosin salınımı yoluyla bir 'mutluluk tepkisi' tetiklediğini öne sürüyor. Önemli olarak, aktivasyonlar işbirliğinin karşılıklı olduğu yerlerde belirginleşiyor. Bu, beynin sosyal davranışı tetikleyerek bir 'mutluluk tepkisi' açığa çıkardığı pozitif bir geri bildirim döngüsü yaratıyor.

Sürü Psikolojisine Psikolojik Açıdan Bakış

'Uysallık' veya sosyal normlara açıklık, sürü davranışının altında yatan temel bir özelliktir. Bilişsel psikoloji üzerine yapılan araştırmalar, insanların sosyal normların ve hangi eylemlerin normal, uygun veya sadece herhangi bir durumda verildiği konusunda onları bilgilendiren karşılıklı paylaşılan beklentilerin gelişiminde diğer türlerden farklı olduğunu göstermiştir. Deneklerin hatalı çoğunluk görüşüne uyduğu Asch deneyi, insan zihninin sosyal normlara açık olacak ve normdan sapmaları önlemek için eylemleri önceden kendi kendine sansürleyecek şekilde tasarlandığını göstermiştir. 'Uysallık' ayrıca, çoğu bilginin iletildiği anlatılara ve hikâyelere verilen insan tepkisiyle de yaratılır ve bu da insanların birtakım şeyleri paylaşılan bir bakış açısından görmelerini ve yorumlamalarını etkiler.

Deneysel kanıtlar, riskten kaçınma ile sürü davranışı arasında bir korelasyon olduğunu göstermiştir. İnsanlar, başkalarının bilgilerinin daha güvenilir olduğuna ve sayısal gücün belirsizlikleri en aza indirdiğine inandıkları için riskten kaçınma ve statükoya uyma eğilimindedir. Tüketicilerin popüler ürünleri üstün kalitede olanlar olarak algılamaları buna bir örnektir.

Sürü Psikolojisine Sosyolojik Açıdan Bakış

Sosyal algının sosyal statünün doğal bir belirleyicisi olduğu bir dünyada, çoğunluk baskısına boyun eğmek mantıklı görünüyor. Grupla güçlü bir şekilde özdeşleşme arzusu, insanları kendi yargılarını terk etmeye ve grup içindeki diğerlerinin eylemlerini taklit etmeye teşvik edebilir.

Katona tarafından yapılan bir araştırma, grup öğrenmesinin 2 temel yöntemi olduğunu ortaya koymuştur:

1.       Basit kuralların ve sezgisel yöntemlerin 'kabul edilmesi': Öğrenmek için bir sosyal grubun davranışını taklit etmek, bireysel deneyime karşı başkalarının gözlemlerine dayandığı için bu yönteme girer. Bu, sosyal durumlarda 'öğrenmeye yönelik hızlı ve tutumlu bir sezgisel yaklaşım sağlar ve insanların yöneldiği en az dirençli yoldur.

2.       Problem çözme ve anlama yoluyla gerçekleşen öğrenme.

Modern Toplumda Sürü Psikolojisi

Bazı durumlarda sürü zihniyetini benimsemek faydalı bir hayatta kalma stratejisi olabilirken, sürü davranışı modern 'yapay' bağlamlara iyi adapte edilememişse olumsuz sonuçlara yol açabilir. 

1.       Finansal piyasalarda sürü psikolojisi: Finansal piyasalarda ticaret büyük ölçüde sürü davranışı ile karakterize edilir. Piyasa belirsizliği zamanlarında, korku tepkisi yatırımcıları başarısızlık riskini azaltmak için kendi analizlerini yapmadan diğer yatırımcıların yaptıklarını taklit etmeye yönlendirir. Döviz kurlarındaki haksız koşular ve borsa balonları genellikle sürü davranışına atfedilebilir. Diğer zamanlarda, bireyler piyasa hakkında eksik bilgileri bir araya getirmek için sürü davranışı yaparak 'bilgi basamağından' faydalanırlar. Bununla birlikte, sürü davranışına dayalı finansal piyasalardaki karar almanın keyfi doğası büyük ölçekli istikrarsızlık yaratabilir.

2.       Pazarlamada sürü psikolojisi: Sürü zihniyeti, pazarlamada yararlı bir araç olarak kullanılabilir; çünkü yapılan araştırmalar, alışveriş yapanların tutumları başkalarının etkisiyle çerçevelendiğinde bir ürünü satın almaya daha meyilli olduklarını ve sürü zihniyetinin grup büyüklüğü arttıkça daha belirgin hale geldiğini bulmuştur.

3.       Sosyal medyada sürü psikolojisi: Sosyal medyadaki sürü davranışı tehlikeli yankı odaları yaratabilir ve toplumun kutuplaşmasına yol açabilir.

4.       Politikada sürü psikolojisi: İnsanlar statükoyu sorgulamadığında veya muhalif görüşler ifade etmediğinde, bir kişinin yalnızca kendi görüşlerini yansıtan ve güçlendiren bilgilerle karşılaştığı bir yankı odası ortamı yaratılabilir. Bir toplumsal grubun üyeleri homojen görüşler benimsediğinde, grubun kolektif inançları güçlenir ve azınlık bakış açılarının marjinalleşmesine ve grup üyelerinin rasyonel karar alma yerine fikir birliğine öncelik verme potansiyeline yol açabilir. Bu,'grup düşüncesi' olarak bilinir.